พระอัญญาโกณฑัญญเถระ ปฐมสาวก

เมื่อวันเพ็ญขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๘ หรือ “วันอาสาฬหบูชา” พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงปฐมเทศนา “ธัมมจักกัปปวัตนสูตร” โปรดปัญจวัคคีย์ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เมื่อพระธรรมเทศนาจบลง โกณฑัญญพราหมณ์เกิดดวงตาเห็นธรรมและขอบวชเป็นพระภิกษุ ทำให้บังเกิดพระรัตนตรัยครบองค์สามเป็นครั้งแรกในโลก วันนี้มาติดตามเรื่องน่ารู้ของท่านกันดีกว่า

๑. พระอัญญาโกณฑัญญะมีชื่อเดิมว่า โกณฑัญญะ เป็นบุตรของพราหมณ์ผู้มั่งคั่ง เกิดที่หมู่บ้านโทณวัตถุ กรุงกบิลพัสดุ์ แคว้นสักกะ

๒. ท่านเป็นพราหมณ์ประจำราชสำนักศากยะ และเป็นผู้เดียวที่ทำนายว่า เจ้าชายสิทธัตถะจะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแน่นอน

๓. ท่านคือหนึ่งในปัญจวัคคีย์ที่ติดตามอุปัฏฐากพระบรมโพธิสัตว์ขณะทรงบำเพ็ญทุกรกิริยาและหนีไปอยู่ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวันเมื่อพระโพธิสัตว์ทรงเลิกบำเพ็ญทุกรกิริยา เพราะคิดว่าพระโพธิสัตว์ทรงละความเพียรแล้ว

๔. เมื่อพระโพธิสัตว์ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วพระองค์ก็เสด็จไปโปรดปัญจวัคคีย์ ครั้งแรกเหล่าปัญจวัคคีย์ไม่เชื่อว่าพระองค์ตรัสรู้ แต่ด้วยพระบารมีธรรมของพระองค์ประกอบกับทรงถามว่า ก่อนหน้านี้พระองค์เคยบอกไหมว่าพระองค์ตรัสรู้แล้ว พวกปัญจวัคคีย์จึงฉุกคิดขึ้นมาและยอมฟังธรรม

๕. หลังจากได้ฟัง “ธัมมจักกัปปวัตนสูตร” จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว พราหมณ์โกณฑัญญะบรรลุธรรมเป็นพระโสดาบันและต่อมาบรรลุเป็นพระอรหันต์เมื่อได้ฟัง “อนัตตลักขณสูตร”

๖. เมื่อท่านบรรลุธรรมแล้ว พระบรมศาสดาทรงอุทานว่า “อญฺญาสิ วต โภ โกณฑญฺโญ” แปลว่า โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ “อัญญาโกณฑัญญะ” จึงเป็นชื่อของท่านตั้งแต่นั้นมา

๗. พราหมณ์โกณฑัญญะได้บวชเป็นพระภิกษุองค์แรกในพระพุทธศาสนา และเป็นองค์แรกที่บวชแบบเอหิภิกขุอุปสัมปทา (การบวชที่พระบรมศาสดาประทานให้โดยตรัสว่า “เธอจงเป็นภิกษุมาเถิด ธรรมอันเรากล่าวดีแล้ว เธอจงประพฤติพรหมจรรย์เพื่อทำที่สุดแห่งทุกข์โดยชอบเถิด”)

๘. เหตุที่ท่านบรรลุธรรมก่อนผู้อื่น เพราะท่านเคยถวายมหาทานแด่พระปทุมุตตรพุทธเจ้า และพระภิกษุ ๑๐๐,๐๐๐ รูป เป็นเวลา ๗ วัน แล้วตั้งความปรารถนาว่า “ขอให้บรรลุธรรมก่อนผู้อื่น” และในสมัยพระวิปัสสีพุทธเจ้า ท่านก็ได้ถวายทานแด่พระบรมศาสดาและหมู่สงฆ์สาวก แล้วตั้งความปรารถนาว่า “ขอให้แทงตลอดในธรรมอันเลิศก่อนสาวกทั้งปวง”

๙. ในเวลาทรงแสดงธรรม เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับนั่งบนพุทธอาสน์ที่จัดไว้ตรงกลางพระสารีบุตรนั่งด้านขวา พระโมคคัลลานะนั่งด้านซ้าย พระอัญญาโกณฑัญญะมีที่นั่งพิเศษของท่านอยู่เบื้องหลังพระอัครสาวกทั้งสอง ส่วนพระภิกษุอื่นนั่งแวดล้อมอยู่รอบ ๆ

๑๐. ท่านได้รับการยกย่องจากพระบรมศาสดาว่าเป็นเอตทัคคะหรือเป็นเลิศในด้าน “รัตตัญญู” หมายถึง เป็นผู้บรรลุอมตธรรมก่อนสาวกรูปอื่น

๑๑. ท่านเป็นผู้ยินดีในความสันโดษ กราบทูลลาพระบรมศาสดาไปใช้ชีวิตในป่าหิมพานต์ถึง ๑๒ ปี พักอาศัยอยู่ริมสระมันทากินีโบกขรณี ซึ่งเป็นถิ่นของช้างตระกูลฉัททันต์ประมาณ ๘,๐๐๐ เชือก โดยมีช้างเหล่านี้คอยดูแลอุปัฏฐาก

๑๒. เมื่อท่านเห็นว่าอายุสังขารกำลังจะหมดลง ท่านจึงเหาะไปเฝ้าพระพุทธองค์เพื่อทูลลาปรินิพพานโดยขอไปปรินิพพานใกล้ ๆ โขลงช้างที่อุปัฏฐากท่านมาเป็นเวลาถึง ๑๒ ปี

๑๓. ขณะที่ท่านปรินิพพาน ต้นไม้ทุกต้นในหิมวันตประเทศออกผลบูชาท่านพร้อมกันเป็นอัศจรรย์

๑๔. ครั้งนั้น ท้าวสักกเทวราชรับสั่งให้วิษณุกรรมเทพบุตรเนรมิตเรือนยอดขนาด ๙ โยชน์ ประดับด้วยรัตนะอันมีค่า เพื่อบรรจุร่างของท่าน จากนั้นพวกช้างนำไปเวียนรอบเขาหิมวันต์หลายรอบ เทวดาแต่ละชั้นก็นำเรือนยอดนี้แห่ขึ้นไปบนสวรรค์เป็นทอด ๆ จนถึงพรหมโลก เมื่อพวกพรหมบูชาท่านแล้ว ก็คืนเรือนยอดกลับมา

๑๕. ขณะจะประชุมเพลิง เทวดานำท่อนจันทน์มากองรวมเป็นจิตกาธาน (เชิงตะกอน) ประมาณ ๙ โยชน์ แล้วยกเรือนยอดขึ้นไปวาง ภิกษุขีณาสพประมาณ ๕๐๐ รูป เหาะมาแสดงธรรมตลอดคืนพระอนุรุทธเถระก็มาแสดงธรรม ทำให้เทวดาตรัสรู้ธรรมเป็นจำนวนมาก

๑๖. พระบรมศาสดาทรงบรรจุพระธาตุของพระอัญญาโกณฑัญญะซึ่งมีสีเหมือนดอกมะลิตูมไว้ในพระเจดีย์สีเงินยวงที่แทรกแผ่นดินขึ้นมาด้วยพุทธานุภาพ เพื่อให้มนุษย์และเทวดากราบไหว้บูชา

เมื่อเรียนรู้เรื่องราวของพระอัญญาโกณฑัญญเถระ ผู้บรรลุเป้าหมายสูงสุดในการเกิดมาเป็นมนุษย์คือหมดกิเลสอาสวะแล้ว ก็ควรที่เราจะเร่งทำความดี สร้างบุญกุศลตามอย่างท่าน แล้วสักวันหนึ่งเมื่อบุญกุศลเต็มเปี่ยมจะได้เข้าสู่นิพพาน ไม่ต้องทนทุกข์ทรมานในสังสารวัฏอีกต่อไป

Cr. พราวน้ำเพชร
วารสารอยู่ในบุญ ฉบับที่ ๑๘๗ เดือนกรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๖๑