การรู้จักตนเองตามคำสอนของพระพุทธศาสนาหมายถึงอย่างไร?

คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าล้วนเกี่ยวกับกายที่ยาววาหนาคืบกว้างศอกของเรานี้เอง หากเราต้องการรู้จักตัวเราเอง ต้องมาศึกษาคำสอนของพระพุทธองค์ว่าท่านทรงสอนให้เรารู้จักตนเองอย่างไร และควรทำอย่างไรต่อไป ถึงจะเป็นการรักตัวเองอย่างแท้จริง

การทำความรู้จักตนเองขั้นพื้นฐานนั้น มีอยู่ ๔ เรื่อง

๑) กายมนุษย์ประกอบจากธาตุไม่บริสุทธิ์

กายของมนุษย์ประกอบด้วยธาตุสี่ ได้แก่ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม และธาตุไฟ ซึ่งธาตุสี่ที่ประกอบเป็นเซลล์ในร่างกายมนุษย์เป็นธาตุไม่บริสุทธิ์ จึงทำให้เซลล์ในร่างกายของเราเสื่อมสลายและตายไปสามร้อยล้านเซลล์ต่อนาทีโดยประมาณ

สิ่งที่ปรากฏเกิดขึ้นเนื่องจากเซลล์ที่ตายไป คือ อาการหนาวที่เกิดขึ้นของร่างกาย และหากปล่อยให้เซลล์ตายลงไปเรื่อย ๆ เราก็จะมีชีวิตอยู่ต่อไปไม่ได้ จะถึงซึ่งความตายในที่สุด

ดังนั้น จึงต้องหาธาตุสี่จากภายนอกมาเติมให้ร่างกายอบอุ่น แต่ธาตุสี่ที่หามาได้จากภายนอกนั้นก็เป็นธาตุสี่ที่ไม่บริสุทธิ์ เซลล์ใหม่ที่เกิดขึ้นมาทดแทนเซลล์เก่า เนื่องจากได้มาจากธาตุสี่ที่ไม่บริสุทธิ์ แม้ได้มาเพิ่มใหม่ มันก็ต้องตายต่อไป ฉะนั้นเราก็ต้องหาธาตุสี่มาเติมให้ร่างกายต่อไปตลอดชีวิต วันใดที่ร่างกายไม่สามารถรับธาตุสี่เพิ่มได้อีกต่อไปก็เป็นวันสิ้นสุดชีวิตนี้

เมื่อเติมธาตุสี่เข้าไป ร่างกายสร้างเซลล์ใหม่ขึ้นมาพร้อมกับได้พลังงานด้วย ความร้อนก็เกิดขึ้นในร่างกาย

ความหนาว ความร้อน ที่มีอยู่ในตัวเรา เป็นตัวฟ้องว่า ในกายเรานี้ ทุกนาทีมีตายมีเกิด  และมีเกิดมีตายอยู่ตลอดเวลา ไม่มีอะไรยืนยงคงที่เลย

การที่เรารู้สึกหิวก็เพราะต้องการธาตุดิน ที่รู้สึกกระหายก็เพราะต้องการธาตุน้ำมาเติม ที่รู้สึกอึดอัดเพราะต้องการหายใจเอาธาตุลมเข้าไป ที่รู้สึกหนาวก็เพราะต้องการธาตุไฟ ทำให้ต้องไปหาเสื้อผ้ามานุ่งห่ม 

อาการเดี๋ยวหนาว เดี๋ยวร้อน เดี๋ยวหิว เดี๋ยวกระหายนี้ เริ่มตั้งแต่เมื่อใด เริ่มตั้งแต่อยู่ในครรภ์ของมารดา อาการเหล่านี้เกิดขึ้นในครรภ์ และบอกให้รู้ว่าร่างกายของเรานั้นมีตายมีเกิดมาตั้งแต่ก่อนเกิดจากครรภ์มารดาเสียอีก

อะไรเป็นเครื่องยืนยันว่าธาตุสี่เหล่านี้ไม่บริสุทธิ์ ก็อุจจาระ ปัสสาวะ ที่อยู่ในตัวเรา ที่ต้องขับถ่ายออกมาเพราะมันเป็นกาก เป็นของเสีย ที่ร่างกายเอาไปใช้ไม่ได้ ไม่ใช่ประโยชน์ จึงบอกได้ว่าธาตุเหล่านี้ไม่บริสุทธิ์

๒) ความทุกข์เกิดจากธาตุไม่บริสุทธิ์

อาการต่าง ๆ เหล่านี้ ทั้งหนาว ร้อน หิว กระหาย ขับอุจจาระออก ขับปัสสาวะออก รวมกันเรียกว่า ความทุกข์ประจำตัวหรือประจำสรีระ ซึ่งเป็นไปตามธรรมชาติของสิ่งที่ไม่บริสุทธิ์ ไม่มีใครทำให้เกิดขึ้น

ในชีวิตประจำวัน ถ้าเรามีความสำรวมกาย สำรวมวาจา ความทุกข์จำพวกนี้จะบรรเทาเบาบางลงไปได้บ้าง จากที่มีการตายของเซลล์นาทีละสามร้อยล้านเซลล์ ก็ตายน้อยลงไปกว่านั้น ยิ่งรักษาศีลได้มากเท่าไร ยิ่งนั่งสมาธิได้มากเท่าไร อัตราการตายของเซลล์ซึ่งมาจากธาตุที่ไม่บริสุทธิ์เหล่านี้ก็จะยิ่งลดลง ๆ ไปอีกเรื่อย ๆ นี้คือ ปฏิกิริยาชีวเคมีที่เกิดขึ้นในร่างกายของเรา

ยิ่งเราสามารถควบคุมกาย ควบคุมวาจาของเรา อันเกี่ยวกับการประกอบอาชีพของเราได้ ก็จะยิ่งช่วยลดความทุกข์ที่เกิดขึ้นนี้ลงไปอีกมาก

๓) งานเลี้ยงชีพของมนุษย์คือการเติมธาตุ

จากต้นเหตุเพราะธาตุสี่ในกายเราที่ไม่บริสุทธิ์ ส่งผลให้เราต้องไปหาธาตุสี่จากภายนอกมาเติม เพราะว่าเราต้องหาธาตุสี่นี้เอง จึงทำให้เราต้องทำงานหาเลี้ยงชีพ ดังนั้นความจริงมนุษย์เราที่ต้องทำงานก็เพราะต้องการธาตุสี่นั่นเอง

แต่การทำงาน เราได้สิ่งตอบแทนเป็นเงินตรา จากนั้นจึงนำเงินตรามาแลกเปลี่ยนเป็นปัจจัยสี่อันได้แก่ ที่อยู่อาศัย อาหาร เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม และยารักษาโรค

ความซับซ้อนในการดำรงชีวิตของมนุษย์นั้นมีมาก แม้เราจะรับธาตุสี่เข้าไป เราก็ยังไม่รับเข้าไปตรง ๆ ต้องรับผ่านในรูปของปัจจัยสี่

ดังนั้น เมื่อมีใครถามว่า เราทำงานไปเพื่ออะไร ส่วนใหญ่คนจะตอบแค่ว่าทำงานเพื่อให้ได้เงินมา หาได้ยากที่ใครจะมองลึกไปถึงว่าเป้าหมายที่แท้จริงของการทำงานเพื่อธาตุสี่

เหตุนี้เองมนุษย์จึงทำความเดือดร้อนให้มนุษย์ด้วยกันเองได้ง่าย เพราะมนุษย์มองตื้น ๆ เพียงว่า ไม่ว่าจะประกอบอาชีพดีหรืออาชีพชั่ว ต่างก็ได้มาซึ่งเงินตราเพื่อเอามาใช้จ่ายในชีวิตได้เหมือนกัน

แต่ความจริงของชีวิตไม่ได้หยุดแค่นั้น เมื่อทำงานก็เกิดกรรมดีกรรมชั่วขึ้นมา และทั้งกรรมดีกรรมชั่วต่างก็ดำเนินไปตามกฎแห่งกรรม นั่นคือ “ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว” เมื่อมนุษย์ไม่คำนึงถึงปลายทางของกรรม ตรงนี้คือจุดอันตรายของมนุษย์ผู้ยังไม่รู้ ไม่เข้าใจความจริงของชีวิต

กฎแห่งกรรมที่เกิดขึ้นในชาตินี้ ที่เราสามารถตรองตามได้นั้นมีอยู่ เมื่อมนุษย์ทำกรรมดี ตั้งแต่ความคิด คำพูด และการกระทำก็ดี ส่งผลให้สุขภาพร่างกาย จิตใจ อารมณ์ทุกอย่างดีหมด  บุญเกิด นิสัยดี ๆ เกิด มิตรเกิด การงานก็เจริญก้าวหน้าประสบความสำเร็จ ชีวิตรุ่งเรือง

สิ่งที่เกิดขึ้นกับมนุษย์ที่ทำกรรมชั่วนั้นตรงกันข้าม ตั้งแต่บั่นทอนทำลายสุขภาพกาย จิตใจ อารมณ์ บาปก็เกิด นิสัยเลวก็เกิด ก่อแต่ศัตรู มีอันตรายรอบด้าน การงานตกต่ำ ชีวิตถดถอย  นี้คือสิ่งที่มนุษย์ทำความผิดพลาด เพราะผิดพลาดเช่นนี้คนชั่วจึงเกิดขึ้นในสังคมมนุษย์

๔) การบรรเทาทุกข์จากธาตุไม่บริสุทธิ์

กฎแห่งกรรมไม่ได้จบแค่ชีวิตนี้ ยังปรุงแต่งภพชาติต่อไปว่าตายแล้วจะไปเสวยสุขในสวรรค์หรือรับทัณฑ์ทรมานในนรก ซึ่งเรื่องสวรรค์นรกนี้พิสูจน์ได้ด้วยการฝึกสมาธิจนสามารถไปเห็นด้วยตนเองได้

แต่ในขณะที่เรายังพิสูจน์ไม่ได้ เพราะสมาธิยังไม่พอที่จะไปพิสูจน์ว่าตายแล้วไม่สูญ สวรรค์มี นรกมี พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงให้ข้อคิดเอาไว้ว่า ควรตั้งใจทำความดีไปก่อน ถ้าแม้ไม่มีชาติต่อไป ผู้ทำความดีมาตลอดชาตินี้ก็ประสบแต่ความสุข ถ้ามีชาติต่อไปก็ประสบความสุขทั้งในชาตินี้และในชาติหน้า ซึ่งแตกต่างกับผู้ที่ทำกรรมชั่ว ถ้าแม้ไม่มีชาติต่อไป ผู้ทำกรรมชั่วก็ประสบแต่ความทุกข์ตลอดชาติอยู่แล้ว แม้มีชาติต่อไป ผู้ทำกรรมชั่วก็ประสบกับความทุกข์ทั้งในชาตินี้และชาติต่อไปอีก ดังนั้นไม่ว่าจะเชื่อหรือไม่เชื่อว่าตายแล้วสูญ บุคคลก็ควรทำแต่กรรมดี

ถ้าเราควบคุมสำรวมกาย สำรวมวาจา สำรวมใจของเราอย่างดี และสำรวมในอาชีพของเราอย่างดี ก็จะทำให้ความทุกข์ที่ประสบลดน้อยถอยลง แม้จะยังไม่หมด เพราะเรายังทำความบริสุทธิ์ให้ตัวเองไม่ได้ก็ตาม

การที่เราจะสำรวมอาชีพได้อย่างไรนั้น

ขั้นแรก  ต้องไม่ทำความเดือดร้อนให้ใคร

ขั้นที่สอง  นอกจากไม่ให้เดือดร้อนใครแล้ว เรายังรักที่จะทำอาชีพนั้นด้วย

แต่ที่จะได้ขั้นที่สองดังใจนั้นไม่ง่ายนัก ยกเว้นคนที่ทำความดีมามากพอ จึงมีสิทธิ์มีทางเลือกได้มาก

ด้วยเหตุนี้ พระพุทธองค์จึงทรงสอนว่า เมื่อมีโอกาสทำความดีแก่คนทั้งหลายให้รีบทำไว้ให้มาก ถึงขีดถึงคราวที่บุญส่งผล จะทำให้เรามีโอกาส มีทางเลือกที่ดี  ถ้าไม่อย่างนั้นโอกาสที่จะได้เลือกในสิ่งที่เราต้องการก็มีไม่มาก ก็ได้แต่ต้องอดทนกันไป

ดังนั้น ตลอดชีวิตให้เลือกทำแต่ความดี ให้รีบทำแต่ความดี เพราะความจริงของชีวิตเป็นเช่นนี้ เราเผชิญกับทุกข์มาตั้งแต่เกิด จะบรรเทาทุกข์ได้ก็ด้วยการทำแต่ความดีเท่านั้น จะขจัดทุกข์ได้ต้องมาฝึกสมาธิตามคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

ดังนั้น โดยสรุปแล้ว คนที่รู้จักตนเอง คนที่เข้าใจชีวิต จะต้องรู้จัก ๔ เรื่องนี้ และตั้งใจสร้างแต่กรรมดี ทั้งในขณะที่เติมธาตุสี่ ทั้งในขณะที่ประกอบอาชีพหาธาตุสี่มาเติมให้ชีวิต เพราะว่าทำกรรมดีย่อมได้ดี ทำกรรมชั่วย่อมได้ชั่ว คนที่ยังไม่เข้าใจ ๔ เรื่องนี้ จึงยังไม่อาจเรียกได้ว่า  เป็นคนที่รู้จักตนเองแล้ว

Cr. หลวงพ่อทัตตชีโว

วารสารอยู่ในบุญ  ฉบับที่ ๑๔๘  เดือนกุมภาพันธ์  พ.ศ. ๒๕๕๘

การไม่รู้จักตัวเองจะก่อให้เกิดผลเสียฯ

เราควรปฏิบัติตนอย่างไรในการดูแลสุขภาพฯ

คลิกอ่านหลวงพ่อตอบปัญหาของวารสารอยู่ในบุญ ปี พ.ศ. ๒๕๕๘ ตามลิงก์ด้านล่างนี้

การไม่รู้จักตัวเองจะก่อให้เกิดผลเสียต่อชีวิตของเราอย่างไร?

เราควรปฏิบัติตนอย่างไรในการดูแลสุขภาพกายและสุขภาพใจให้เหมาะสมแก่การฝึกสมาธิและเพิ่มโอกาสในการเข้าถึงธรรม?

แนวทางการดำเนินชีวิตให้ประสบความสำเร็จของชาวพุทธเป็นอย่างไร?

ผมเป็นเจ้าของกิจการผลิตสินค้าอุปโภคบริโภค ตั้งใจดำเนินกิจการอยู่บนความถูกต้อง ผมจะทำอย่างไรให้สำเร็จสมความตั้งใจ?

ข้อความที่ว่า “ของจริงต้องคู่กับคนจริง” นั้นเป็นอย่างไร?

ในทางพระพุทธศาสนามีคำอธิบายว่า การฝึกสมาธิช่วยเปลี่ยนแปลงชีวิตคนเราให้ดีขึ้นไว้อย่างไร?

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสอนวิธีสร้างสรรค์สังคมให้อยู่ร่วมกันได้อย่างร่มเย็นเป็นสุขไว้อย่างไร?

ชาวพุทธควรปฏิบัติตนอย่างไร จึงจะทําให้พระพุทธศาสนาเกิดความเจริญรุ่งเรืองทั้งในช่วงฤดูเข้าพรรษาและฤดูออกพรรษา?

ในพระไตรปิฎกมีหลักฐานบันทึกไว้มากมายว่า นรก-สวรรค์มีจริง แต่ทําไมคนจํานวนไม่น้อย ยังสงสัยว่านรก-สวรรค์มีจริงหรือไม่?

เข้าวัดมานาน ทำไมยังชวนสมาชิกในครอบครัวเข้าวัดไม่ได้สักที ?

คนไทยคุ้นเคยกับการทำงานแบบเดี่ยวมากกว่าเป็นทีม แต่สมัยนี้สังคมเปลี่ยนแปลงไปสู่ยุคของการทำงานเป็นทีมแล้ว จะมีวิธีแก้ไขเรื่องนี้ได้อย่างไรบ้าง? (ปีถัดไป)