พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระไตรปิฎกฉบับสยามรัฐ…พระไตรปิฎกของชาวไทย

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์รัชกาลที่ ๗ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ทรงเอาพระทัยใส่การพระศาสนาอย่างจริงจังมาตลอดต่อเนื่อง ตั้งแต่ยังทรงผนวช ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อยังทรงเป็นเจ้าฟ้ากรมขุนศุโขทัยธรรมราชา โดยมีสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เป็นพระอุปัชฌาย์ ทรงได้รับฉายาว่า “ปชาธิโป” เมื่อผนวชแล้วเสด็จประทับจำพรรษา ณ พระตำหนักปั้นหย่า วัดบวรนิเวศวิหาร

ต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต เจ้าฟ้ากรมขุนศุโขทัยธรรมราชา สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ จึงเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์ลำดับที่ ๗ แห่งราชวงศ์จักรี ช่วงระยะเวลาที่ทรงครองราชย์สมบัตินั้น ฐานะการคลังของสยามประเทศและเศรษฐกิจทั่วโลกอยู่ในภาวะตกต่ำอย่างมาก ถึงกระนั้นพระองค์ก็ยังทรงให้การสนับสนุนงานเผยแผ่พระพุทธศาสนา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์พระไตรปิฎกฉบับสยามรัฐ สืบต่องานซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมชนกนาถทรงริเริ่มไว้

“พระไตรปิฎกจุลจอมเกล้าบรมธัมมิกมหาราช ร.ศ. ๑๑๒” ถือเป็นพระไตรปิฎกบาลีฉบับพิมพ์ชุดแรกของโลก ที่พระพุทธเจ้าหลวงรัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์ขึ้น เพื่อพระราชทานไปยังพระอารามทั่วทุกภาคของประเทศไทย รวมทั้งสถาบันการศึกษาและห้องสมุดในทวีปต่าง ๆ ทั่วโลก ถือเป็นการเปลี่ยนรูปแบบการบันทึกพระธรรมจากการจารลงในใบลานมาเป็นการพิมพ์ บนกระดาษเป็นครั้งแรก อย่างไรก็ตามพระไตรปิฎกชุดนี้ยังมีเนื้อหาบางส่วนที่ไม่ได้จัดพิมพ์และบางส่วนยังไม่สมบูรณ์

พระไตรปิฎกฉบับรัชกาลที่ ๕ หนึ่งชุดมี ๓๙ เล่ม ประกอบด้วย

- พระวินัยปิฎกครบชุด

- พระสุตตันตปิฎก ๔ นิกายแรก คือ ทีฆนิกาย มัชฌิมนิกาย สังยุตตนิกาย อังคุตตรนิกาย ครบชุด

ส่วนนิกายสุดท้าย คือ ขุททกนิกาย มีส่วนที่ยังไม่ได้จัดพิมพ์ จำนวน ๘ คัมภีร์ ได้แก่

๑) วิมานวัตถุ ๒) เปตวัตถุ ๓) เถรคาถา ๔) เถรีคาถา

๕) ชาดก ๖) อปทาน ๗) พุทธวงศ์ ๘) จริยาปิฎก

- พระอภิธัมมปิฎกปรากฏชื่อครบทั้ง ๗ คัมภีร์ คือ ธัมมสังคณี วิภังคปกรณ์ ธาตุกถา ปุคคลปัญญัติ กถาวัตถุ ยมก ปัฏฐาน แต่เนื้อหาตอนท้ายของคัมภีร์มหาปัฏฐาน พระอภิธรรมปิฎกไม่สมบูรณ์

ด้วยเหตุดังกล่าว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์เนื้อหาส่วนที่ขาดให้สมบูรณ์ครบถ้วนเพิ่มเติมอีก ๖ เล่ม รวมหนึ่งชุดมี ๔๕ เล่ม เพื่อบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายแด่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมเชษฐาธิราช โดยทรงอาราธนาสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ให้ทรงเป็นประธานในการปริวรรตพระไตรปิฎกจากอักษรขอมเป็นอักษรไทย และทรงมอบหมายให้สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ เป็นประธานในการจัดพิมพ์ โดยทรงพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อใช้ในการดำเนินงาน พร้อมมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯให้พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถประกาศกระแสพระบรมราชโองการ “ทูลเชิญพระบรมวงศานุวงศ์ ชักชวนบรรดาข้าราชการทุกกระทรวงทบวงการ ตลอดจนประชาราษฎรให้บริจาคทรัพย์โดยเสด็จพระราชกุศลสร้างพระไตรปิฎกตามศรัทธา และเพื่อช่วยเหลือในการนี้ ฝ่ายทางอาณาจักร เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยได้สั่งสมุหเทศาภิบาล ผู้ว่าราชการจังหวัด นายอำเภอ ให้ช่วยจัดการป่าวประกาศฝ่ายทางพุทธจักร สมเด็จพระสังฆราชเจ้ามีรับสั่งให้เจ้าคณะตลอดจนพระครู เจ้าอาวาสบอกบุญทั่วไป”

พระไตรปิฎกฉบับ “สฺยามรฏฐสฺสเตปิฏกํ” หรือ “พระไตรปิฎกสยามรัฐ” จึงเป็นพระไตรปิฎกที่พระมหากษัตริย์ ตลอดจนข้าราชบริพารภายใต้พระบรมโพธิสมภารทั้งฝ่ายบรรพชิตและฆราวาสร่วมแรงร่วมใจกันสถาปนาตราสัญลักษณ์หน้าปกรูปช้าง แสดงความหมายว่า พระไตรปิฎกฉบับนี้เป็นของชาวไทยทุกคน ทั้งนี้รายละเอียดการตั้งกองทุน การบริหารกองทุนที่ได้รับบริจาคมา รวมทั้งรายละเอียดอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการจัดพิมพ์พระไตรปิฎก มีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรอย่างชัดเจน และประกาศให้ทราบทั่วกันในหนังสือราชกิจจานุเบกษาอาทิเช่น เรื่องการแบ่งค่าใช้จ่ายเงินที่ได้รับบริจาคมาเป็น ๓ ประเภท พร้อมระบุจำนวนชัดเจน ดังประกาศในหนังสือราชกิจจานุเบกษาเล่ม ๔๔ หน้า ๓๙๓๒ วันที่ ๔ มีนาคม ๒๔๗๐

การตรวจชำระเริ่มขึ้นในเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ และเสร็จสมบูรณ์ในปี พ.ศ.๒๔๗๓ หลังงานฉลองทรงพระราชทานพระไตรปิฎกจำนวน ๑,๕๐๐ ชุด ไปยังสถานที่ต่าง ๆ คือ ๒๐๐ ชุดพระราชทานในราชอาณาจักร อีก ๔๐๐ ชุด พระราชทานแก่ห้องสมุดและสถาบันการศึกษานานาประเทศส่วนที่เหลือพระราชทานแก่ผู้บริจาคทรัพย์ขอรับหนังสือพระไตรปิฎก ในอัตราชุดละ ๔๕๐ บาท

เมื่อหักค่าใช้จ่ายจากรายรับทั้งหมดแล้วปรากฏมียอดเงินคงเหลืออยู่จำนวนหนึ่งสมเด็จพระสังฆราชเจ้า พระเถรานุเถระ และกรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ มีมติให้เก็บเงินจำนวนนี้ไว้ใช้เป็นทุนสำหรับปรับปรุงการจัดพิมพ์พระไตรปิฎกครั้งต่อไป และเพื่อใช้จัดพิมพ์อรรถกถาฎีกาหรือหนังสือที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาพระปริยัติธรรมที่ยังไม่เคยมีการจัดพิมพ์มาก่อน เพื่อให้สอดคล้องกับกุศลศรัทธาของผู้บริจาคทรัพย์จัดทำพระไตรปิฎกพิมพ์ด้วยอักษรไทยฉบับสมบูรณ์เพื่อเผยแผ่คำสอนของพระพุทธศาสนา

ในส่วนการอนุรักษ์คัมภีร์พระไตรปิฎกใบลาน พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้แยกหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครออกเป็น ๒ หอ คือ หอสมุดวชิราวุธสำหรับใช้เป็นที่เก็บหนังสือฉบับพิมพ์ และหอพระสมุดวชิรญาณให้ใช้เป็นที่เก็บหนังสือตัวเขียนและตู้พระธรรม ซึ่งปัจจุบัน คือ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ (ปัจจุบัน คัมภีร์พระไตรปิฎกฉบับหลวงทั้งหมดเก็บรักษาไว้ ณ หอมณเฑียรธรรมและหอสมุดแห่งชาติท่าวาสุกรี ภายใต้การดูแลของหอสมุดแห่งชาติ)

แม้ระยะเวลาที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงดำรงสิริราชสมบัติเป็นระยะเวลาสั้น ๆ แต่พระองค์ได้พระราชทานพระไตรปิฎกฉบับสยามรัฐอันล้ำค่าไว้ให้แก่แผ่นดิน อีกทั้งได้พระราชทานรัฐธรรมนูญราชอาณาจักรสยาม ฉบับถาวร ไว้เป็นหลักในการปกครองประเทศแก่ประชาชนชาวไทยนับเป็นคุณูปการอันยิ่งใหญ่ต่อพระพุทธศาสนาและประชาธิปไตย ก่อนทรงประกาศสละราชสมบัติ ณ เมืองแครนลี ประเทศอังกฤษในวันที่ ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ (ตามปฏิทินปัจจุบันตรงกับ พ.ศ. ๒๔๗๘) รวมเวลาที่ทรงดำรงสิริราชสมบัติเป็นเวลา ๙ ปี

อ้างอิง : พระไตรปิฎกฉบับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. แม่ชีวิมุตติยา (สุภาพรรณ ณ บางช้าง).กรุงเทพฯ : บริษัท คราฟแมน เพรส จำกัด, ๒๕๕๗.

สำนักวัฒนธรรม กีฬา และการท่องเที่ยว กรุงเทพมหานคร. วิวัฒน์การอ่านไทย. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ, ๒๕๕๖.

อภิวันทน์ อดุลยพิเชฏฐ์. ลายรดน้ำ. กรุงเทพ : เมืองโบราณ, ๒๕๕๕.