บูรพกษัตริย์ไทยกับพระไตรปิฎก

พระไตรปิฎก คือ คัมภีร์ที่บันทึกคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สันนิษฐานว่าพระไตรปิฎกภาษาบาลีเข้ามาสู่ประเทศไทยใน ๒ ช่วง คือ ประมาณปี พ.ศ. ๑๖๐๐ เมื่อพระพุทธศาสนาเถรวาทเผยแผ่จากประเทศพม่าเข้าสู่ภาคเหนือของไทย และประมาณปี พ.ศ. ๑๘๐๐ เมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่จากประเทศศรีลังกามาทางนครศรีธรรมราช

ในช่วงเวลาดังกล่าว บูรพกษัตริย์ผู้ปกครองอาณาจักรหลายพระองค์ ได้น้อมรับเอาหลักธรรมอันดีงามที่ปรากฏในพระไตรปิฎกมาใช้เป็นแม่บทแบบแผนในการบริหารราชการแผ่นดินให้เป็นปึกแผ่น และทรงปฏิบัติพระองค์เป็นแบบอย่างพุทธศาสนิกชนที่ดี

อาณาจักรสุโขทัย พ่อขุนรามคำแหงมหาราช พระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง ลำดับที่ ๓ ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาเป็นอย่างดี ทรงอาราธนาพระมหาเถรสังฆราช ผู้เรียนจบพระไตรปิฎกขึ้นมาจากเมืองนครศรีธรรมราชให้มาพำนักที่วัดอรัญญิก เพื่อมาเผยแผ่พระธรรมวินัยแก่ประชาราษฎร์และตั้งคณะสงฆ์แบบลังกาวงศ์ในอาณาจักรสุโขทัย จนพระพุทธศาสนามีความรุ่งเรืองไพศาล ดังปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ ๑ ด้านที่ ๒ ว่า

“.. คนในเมืองสุโขทัยนี้ มักทาน มักทรงศีล มักโอยทาน พ่อขุนรามคำแหงเจ้าเมืองสุโขทัยนี้ ทั้งชาวแม่ชาวเจ้าท่วยปั่วท่วยนาง ลูกเจ้าลูกขุน ทั้งสิ้นทั้งหลาย ทั้งผู้ชายผู้ญีง ฝูงท่วยมีศรัทธาใน *พระพุทธศาสน ทรงศีลเมื่อพรรษาทุกคน...”

“...พ่อขุนรามคำแหงกระทำ โอยทานแก่มหาเถร สังฆราชปราชญ์ เรียนจบปิฎกไตรหลวก กว่าปู่ครูในเมืองนี้ ทุกคนลุกแต่เมืองศรีธรรมราชมา ...”

(คำอ่านจารึกจากฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร)

ต่อมาในสมัยพระยาลิไทย พระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วงลำดับที่ ๖ ทรงทำนุบำรุง พระศาสนาให้เจริญรุ่งเรืองจนสุโขทัยกลายเป็นศูนย์กลางของพระพุทธศาสนา พระองค์มักจะทรงเผดียงพระสงฆ์เข้าไปเรียนพระไตรปิฎกในมหาปราสาท และทรงจัดระเบียบคณะสงฆ์ แบ่งเป็น ๒ ฝ่าย คือ ฝ่าย “คามวาสี” และฝ่าย “อรัญวาสี” โดยให้ฝ่ายคามวาสีเน้นการสั่งสอนราษฎรในเมืองและเน้นการศึกษาพระไตรปิฎก ส่วนฝ่ายอรัญวาสีให้เน้นการวิปัสสนาและประจำอยู่ตามป่าหรือชนบท

ตู้พระธรรมไม้จำหลักปิดทอง เขียนสีประดับกระจก เล่าเรื่องทศชาติ
ศิลปะสมัยอยุธยาพุทธศตวรรษที่ ๒๐-๒๑

ส่วนพระองค์เองทรงเป็นพระมหากษัตริย์ไทยพระองค์แรกที่เสด็จออกผนวช ทรงมีความรู้แตกฉานในพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และปกรณ์วิเสสเป็นอย่างดี จนทรงพระปรีชาสามารถนิพนธ์หนังสือไตรภูมิพระร่วง สอนเรื่องนรกสวรรค์ บุญบาป นับเป็นงานวรรณคดีที่เก่าแก่ที่สุดเรื่องหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย ทั้งยังทรงมีบทบาทสำคัญในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาเถรวาท แบบลังกาวงศ์ไปสู่แผ่นดินล้านนาอีกด้วย

อาณาจักรล้านนา ในรัชสมัยพระเจ้าติโลกราช เป็นยุคที่มีพระภิกษุผู้เชี่ยวชาญในการรจนาคัมภีร์ภาษาบาลีและรอบรู้พระไตรปิฎกจำนวนมาก ก่อให้เกิดการทำสังคายนาครั้งแรกของประเทศไทย ในปี พ.ศ. ๒๐๒๐ ที่วัดมหาโพธารามหรือวัดเจ็ดยอด เมืองเชียงใหม่ โปรดให้ชุมนุมพระเถรานุเถระผู้ทรงพระไตรปิฎกหลายร้อยรูป มีพระธรรมทินเถระเป็นประธานสอบชำระพระไตรปิฎกและจารลงในใบลาน ใช้เวลา ๑ ปี จึงแล้วเสร็จ เรียกการสังคายนาที่เชียงใหม่ครั้งนี้ว่า การสังคายนาครั้งที่ ๘ หรือ “อัฏฐสังคายนา” เมื่อนับตั้งแต่การสังคายนาครั้งแรกในอินเดียโบราณ

สมัยพระเจ้าติโลกมหาราชแห่งอาณาจักรล้านนา การศึกษาเล่าเรียนพระปริยัติธรรมได้รับการส่งเสริม พระภิกษุสงฆ์
ที่มีความรู้แตกฉานในพระไตรปิฎกได้รับการเคารพยกย่อง ทำให้มีกุลบุตรมาบวชเรียนเป็นจำนวนมาก

คัมภีร์ใบลานฉบับข้างลาย ตกแต่งเป็นลายกรวยเชิงบนพื้นแดง แผ่นลานสมัยอยุธยาจารพระไตรปิฎก

ด้วยอักษรขอม

อาณาจักรอยุธยา พระมหากษัตริย์ที่ทรงมีบทบาทด้านการพระศาสนาอย่างยิ่งพระองค์หนึ่ง ได้แก่ สมเด็จพระบรมราชาที่ ๑ พระมหากษัตริย์องค์ที่ ๒๑ แห่งกรุงศรีอยุธยา ซึ่งประชาชนยกย่องถวายพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

ก่อนขึ้นเสวยราชสมบัติ พระองค์ทรงพระผนวชอยู่ที่วัดระฆัง ทรงรอบรู้ทางด้านพระไตรปิฎกมากจนได้รับเลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระพิมลธรรมอนันตปรีชา แม้ภายหลังลาสิกขาขึ้นเสวยราชย์แล้ว พระองค์ก็ยังมีพระราชศรัทธาเสด็จลงพระที่นั่งจอมทองสามหลังบอกบาลีแก่พระภิกษุสามเณรอยู่เนือง ๆ มีพระภิกษุสามเณรจากวัดต่าง ๆ ผลัดกันเข้ามาเรียนเป็นประจำ ทั้งยังโปรดเกล้าฯ ให้ประชุมราชบัณฑิตแต่งกาพย์มหาชาติเมื่อ พ.ศ. ๒๑๗๐ และโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระไตรปิฎกด้วย

อาณาจักรธนบุรี เป็นอาณาจักรสุดท้ายก่อนเข้าสู่ยุครัตนโกสินทร์ พระเจ้าตากสินมหาราชทรงเป็นพระมหากษัตริย์เพียงพระองค์เดียว ที่ทรงปกครองกรุงธนบุรีระยะสั้น ๆ เพียง ๑๕ ปี นอกจากทรงเป็นนักรบที่แกล้วกล้านำไพร่พลตีฝ่าวงล้อมกอบกู้เอกราชคืนจากพม่าหลังเสียกรุงศรีอยุธยาแล้ว พระองค์ยังทรงเป็นนักการศาสนาที่เคร่งครัดอีกด้วย ทรงปฏิบัติสมถวิปัสสนากัมมัฏฐานและฟื้นฟูวัดวาอาราม ทรงเห็นว่าช่วงสงครามคัมภีร์พระไตรปิฎกกระจัดกระจาย สูญหาย และถูกเผาทำลายไปเป็นจำนวนมาก จึงทรงมุ่งมั่นรวบรวมต้นฉบับที่หลงเหลืออยู่ เพื่อนำมาคัดลอกสร้างเป็นพระไตรปิฎกฉบับหลวงต่อไป และโปรดเกล้าฯ ให้ไปอัญเชิญพระไตรปิฎกจากหลายเมือง อาทิ นครศรีธรรมราช อุตรดิตถ์ และทรงสถาปนาพระอาจารย์สี ผู้มีความรู้แตกฉานในพระไตรปิฎกตั้งแต่สมัยอยุธยาขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช แม้กรุงธนบุรีจะสิ้นสุดลงก่อนที่พระไตรปิฎกฉบับหลวงจะสำเร็จลุล่วง แต่ต้นฉบับที่ได้จากเมืองนครศรีธรรมราชถือว่าเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการสังคายนาพระไตรปิฎกในสมัยต่อมา

สมุดภาพไตรภูมิ ฉบับหลวง สมัยธนบุรี
แสดงภาพสวรรค์ชั้นดุสิต
"บุคคลจำพวกใดเป็นพหูสูต ตั้งอยู่ในทสกุศลกรรมบถ กอปรด้วยปัญญา
ปรารถนาพระนิพพาน แลยินดีในคุณพระรัตนตรัย ผู้นั้นได้เกิดในดุสิตสวรรค์"

การนับถือพระพุทธศาสนาของบูรพกษัตริย์ไทยนั้น มิได้เป็นไปตามขนบประเพณีที่สืบทอดต่อกันมาเท่านั้น แต่พระองค์ทรงศึกษาพระธรรมคำสอนในพระไตรปิฎกจนทรงมีความรู้แตกฉาน และนำไปสู่การปฏิบัติเป็นต้นแบบแก่พสกนิกรใต้พระบรมโพธิสมภาร เมื่อผู้นำปฏิบัติดีปฏิบัติชอบจนเป็นที่ประจักษ์ ย่อมยังศรัทธาให้เกิดขึ้น และหมู่ชนย่อมเกิดความเลื่อมใสที่จะดำเนินรอยตามพระมหากษัตริย์ผู้เป็นที่รักของตน เมื่อทั้งฝ่ายอาณาจักรและพุทธจักรให้การส่งเสริมเกื้อกูลซึ่งกันและกันเช่นนี้ จึงเป็นเหตุให้พระพุทธศาสนาปักหลักตั้งมั่น สืบทอดมายาวนานจนนำความผาสุกมาสู่ผืนแผ่นดินนี้ตลอดมา

อ้างอิง

ก่องแก้ว วีระประจักษ์. (๒๕๔๕). สารนิเทศจากคัมภีร์ใบลานสมัยอยุธยา. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร

ณัฏฐภัทร จันทวิช. (๒๕๕๓). วัดพนัญเชิงวรวิหาร พระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง

บุญเตือน ศรีวรพจน์, ประสิทธิ์ แสงทับ. (๒๕๔๒). สมุดข่อย. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา

วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ. พระมหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง